‘Nothing more than an imaginary story in our minds’
Voor wie het nog niet heeft gelezen: ‘Sapiens’ van Yuval Noah Harari is een absolute must read! De ondertitel verraadt de inhoud: ‘Een kleine geschiedenis van de mensheid’. Deze intelligente historicus beschrijft hoe wij als mens zijn ontstaan en hoe wij ons als soort hebben ontwikkeld. Eén van de eyeopeners voor mij was de simpele constatering dat alleen wij mensen in staat zijn om waarde te geven aan iets wat niet bestaat. Zo geeft hij het voorbeeld van een bedrijf. Dat bestaat omdat het is ingeschreven in een register (KvK). Vanaf dat moment heeft het waarde, terwijl het slechts een paar regels inkt op papier is. Als zo’n bedrijf groeit en bijvoorbeeld naar de beurs gaat, is de waarde ‘wat de gek ervoor geeft’. Het is nog steeds slechts een naam met verwachtingen. Neem Tesla. Het heeft weliswaar heel veel auto’s verkocht en er zullen er nog wat op de band staan, maar dat bedrijf is miljarden waard. Een naam, een paar fabrieken en nog een paar onverkochte auto’s. Zeker geen miljarden waard als je het nu moet verkopen. Al die miljarden zitten in ons hoofd. Omdat wij de verwachtingen meetellen. De verwachtingen voor de toekomst. Dus niet alleen accepteren we het virtuele bestaan van een bedrijf, waarmee we bestaansrecht geven aan iets dat niet bestaat, we baseren de waarde ervan op verwachtingen in de toekomst.
Dat is misschien allemaal wel leuk en aardig voor de aandeelhouders (die allemaal veel virtueel geld op de bank hebben staan; een paar digits in een computerprogramma maken het verschil tussen arm en rijk), maar het kan ook negatief uitwerken. Zelf gebruikt Harari het voorbeeld van de universiteit in Jeruzalem. ‘Niets meer dan stenen, een paar katten die er lopen en duiven die rondvliegen, maar in de hoofden van mensen zijn het heilige stenen en is het een plaats waar Goden en Engelen de plaats ‘verheiligen’. ‘Nothing more than an imaginary story in our minds.’
Religie is niets meer dan een denkbeeldig verhaal in onze gedachten. Nog nooit is er iets tastbaars geweest dat het denkbeeldige verhaal ondersteunt. Ongetwijfeld zal Jezus hebben bestaan, net als Mohamed en Abraham, maar hun fysieke bestaan biedt geen enkel bewijs dat zij deel uitmaken van een Goddelijk verhaal. Ook hier is het de menselijke geest die een verhaal creëert zonder enige tastbare ondergrond.
Maar heeft het waarde, net als de bedrijven die we ‘in our minds’ hebben gecreëerd? Wat is waarde? Vroeger hadden we ruilmiddelen of onderpand zoals goud en nog verder geleden waren het paarden en koeien. Tastbare waarde, dus. Maar vanaf het moment dat we ons realiseerden dat we van die verhaaltjes in ons hoofd een soort van realiteit konden maken die we konden vertellen aan anderen, zijn we elkaar aan het uitleggen welk plaatje, welk verhaal er in ons hoofd zit. En als die ander een ander plaatje in zijn hoofd heeft, kun je daar over praten, stevig discussiëren of zelfs over vechten.
Maar als je veel anderen hetzelfde plaatje kunt laten zien, begint het waarde te krijgen die gedeeld wordt en misschien zelfs verdedigd wordt tegen anderen die een ander plaatje in het hoofd hebben over hetzelfde onderwerp. Een virtuele wereld avant la lettre, eigenlijk.
Religie is zo’n onderwerp. Ontstaan uit onwetendheid en onzekerheid. Onwetendheid over fenomenen waarmee we geconfronteerd worden maar niet begrijpen. Vroeger was dat bijvoorbeeld de donder en de bliksem, tegenwoordig het heelal of onze hersenen. Onzekerheid over wie we zijn, maar vooral wat er gebeurt na de dood, omdat we eigenlijk de dood niet accepteren. Sommigen als troost voor een beroerd leven en anderen omdat de dood al in het vizier is. Met het verhaaltje ‘religie’ is de dood echter geen onzekerheid meer, het is een ‘waarheid’ geworden (on)zekerheid, gebaseerd op een verlangen.
Daarnaast is religie een prima verhaal om verantwoordelijkheid op af te schuiven door bijvoorbeeld vergeving te vragen. Of om oorzaak en gevolg los te koppelen; het is Gods wil dat dit of dat gebeurt. Maar longkanker is niet Gods wil, je had gewoon niet moeten roken!
Natuurlijk kan het ook troost bieden bij verlies en kan het een platform zijn voor normen en waarden. Het wordt alleen lastig als die normen en waarden sterk van elkaar verschillen per groep. Je zou natuurlijk kunnen denken dat je elkaar dan met rust laat. Leven en laten leven, tenslotte, maar zo zitten wij mensen niet in elkaar. Want behalve het vermogen om een virtuele wereld te creëren, hebben we ook een groot ego meegeleverd gekregen. Dat ego zorgt er niet alleen voor dat je een persoonlijkheid hebt, maar ook dat je de verhaaltjes in jouw hoofd de beste en belangrijkste verhaaltjes vindt. Waard om voor te vechten. En vanaf dat moment gaat het mis. Ik ben sterker dan jij, dus leg ik jou mijn verhaaltjes op. Op die manier wordt mijn verhaaltje echter nooit jouw verhaaltje. Maar ik kan jou wel dwingen om te leven op basis van mijn normen en waarden, gebaseerd op mijn verhaaltje, met mijn symbolen die ik er bij verzonnen heb om mijn verhaal tastbaar maken. Want ik ben sterker dan jij. Ik heb meer bommen dan jij, ik heb meer jonge mensen dan jij om een oorlog in te sturen om te vechten en te sneuvelen.
En bommen zijn echt, net zo echt als dode soldaten en als stenen en katten en duiven in Jeruzalem. Niks heilige stenen, niks goden en engelen. ‘Nothing more than an imaginary story in our minds.’
Reactie plaatsen
Reacties